Islay whisky is afkomstig van de Peated Islay; het turfeiland Islay langs de Schotse westkust. De distilleerderijen van het eiland produceren karaktervolle, rokerige whisky’s waarbij het gebruik van turf onmisbaar is voor de uiteindelijke smaak. Om whisky te kunnen maken moet vochtig mout drogen boven een vuur. Door gebruik te maken van turf als brandstof trekt de rook van het vuur langzaam in de gerstekorrels. De hoeveelheid gebruikte turf en de tijd waarin het mout is blootgesteld aan de turfrook is bepalend voor het uiteindelijke karakter van de whisky. Zo droogt het bekende merk Laphroaig zijn mout 18 van de 30 uur in de rook van een turfvuur.

Op het eiland staan 8 werkende distilleerderijen. In het noorden zijn dat Bowmore, Bruichladdich, Bunnahabhain en Coal Ila. Meer zuidelijk liggen de distilleerderijen van Ardbeg, Laphroaig en Lagavulin vlak bij elkaar langs de kust. Deze laatste hebben door de invloeden van zout, zeewier en iodine een haast medicinaal karakter. Sinds 2005 is de kleine distilleerderij van Kilchoman de nieuwste producent van whisky. De distilleerderij van 1983 sloot zijn deuren in 1983. De whisky-gigant Daigeo onthulde in 2019 plannen om de distilleerderij opnieuw te gaan openen.

Het zijn naar alle waarschijnlijkheid de Ierse monniken die zijn begonnen met het produceren van whisky op Islay. Het eiland is dan ook zeer geschikt, omdat behalve de bodem behalve de aanwezigheid van turf, ook bruikbaar is voor het verbouwen van de grondstof gerst. Daarnaast bevat Islay veel mineraalwaterbronnen waardoor alle ingrediënten voor het maken van whisky binnen handbereik zijn.

Over smaak valt niet te twisten. Grof gezegd zijn de whisky’s uit het noorden van het eiland wat minder rokerig van smaak als de zuidelijke whisky’s. Wetenschappelijk gezien is de smaak bepaald door het fenol-gehalte. Dit gehalte wordt weergegeven in een cijfer Parts Per Million (PPM). Hoe langer het mout is gedroogd boven rook van turf, hoe hoger dit cijfer zal zijn. Als voorbeeld van enkele Islay whisky’s:

Bowmore (PPM 20–25)
Talisker (PPM 25–30)
Caol Ila (PPM 30–35)
Lagavulin (PPM 35–40)
Laphroaig (PPM 40–43)
Ardbeg (PPM 55)

De beste whisky blijft zeer persoonlijk. Een beginnende drinker die een peated whisky wil proberen zal waarschijnlijk starten met een Bowmore. Bevalt de eerste kennismaking dan zijn meer krachtige merken het proberen waard. Dat het nog veel zwaarder kan bewijst de Octomore van distilleerderij Bruichladdich. Met een PPM tussen de 130 en 309 is dit een de meest krachtige van alle Islay producenten.

Onderstaande whisky’s zijn het proberen meer dan waard en geven een goed beeld van de kwalitatief hoogstaande Islay whisky’s.

Ardbeg Uigeadail, zonder leeftijdsvermelding, is een blend van whisky’s uit bourbon- en sherryvaten. Ondanks zijn alcoholpercentage van 54,2% is het een krachtige, uitgebalanceerde whisky met zware turfinvloeden.

Bunnahabhain 18 Years is een uitgebalanceerde whisky met vooral zoete aroma’s en zachte tonen van sherry, vanille en toffee. De afdronk is lang en warm.

Lagavulin 16 Years is een ware klassieker. Het combineert de kracht en karakter van rook en turf met zachte, zoete accenten van sinaasappel en ananas.

Laphroaig Quarter Cask is een whisky met een complexe smaak. De karakteristieke smaken van turf, zeewier en jodium gaat door de lagering op eikenhouten vaten samen met een zoete accenten van toffee, noten, kokosnoot en banaan.

Bowmore 15 Years Darkestis de laatste 5 jaar gerijpt op Oloroso sherryvaten. Het geeft de whisky een haast romige geur en een licht pittige smaak. De lichte turfaccenten gaan samen met tonen van toffee en eiken, terwijl de afdronk behalve zoet, ook tonen van zeezout en citrus bevat.